Renoma Óbidos

       Na północ od Lizbony, w centralnej części Portugalii znajduje się niewielkie miasto w dystrykcie Leiria, Óbidos. Najprawdopodobniej nazwa miasta wywodzi się z łacińskiego słowa oppidum, znaczącego niewielkie miasto, gród. 

Faktycznie, archeolodzy potwierdzają istnienie wsi i zamku położonego niedaleko wzgórza a także dowiedli funkcjonowanie forum czy łaźni w pobliżu osady. Po upadku starożytnego Rzymu gród ten opanowali Wizygoci, pustosząc miasto. W 712 roku Maurowie zajęli niemal cały półwysep iberyjski, pokonując Wizygotów. Wywarli ogromny wpływ na architekturę i kulturę półwyspu. Na wzgórzu w Óbidos założyli fortyfikację. W 1148 roku pierwszy król Portugalii Alfons I Zdobywca przegonił część Maurów, głównie z dzisiejszych dystryktów Leiria i Coimbra (graniczący z Leirią). W 1195 roku Óbidos otrzymało Foral* od następcy króla Alfonsa, Sancho I Kolonizatora. W 1210 roku syn Sancho I, Alfons II Gruby, nadał Óbidos tytuł na cześć Królowej Urraki Kastylijskiej. Od tego momentu miasto stało się głównym kurortem królów Portugalii. Nazywano je Miastem Królów. 

       W XVII wieku Óbidos było znane, ponadto miało silną pozycję. Posiadało liczne kontakty z ważnymi bogatymi dworami, opactwami i kościołami. (np. z opactwem Santa Maria w Alcobaçe)  Dzięki tym kontaktom łatwo było artystom znaleźć patronat wśród kleru. 

Nie bez powodu więc Józefa de Ayala Figueira w swej sygnaturze umieszczała Óbidos,  („Josepha em Óbidos”) miasto wzmacniało jej status, dzięki któremu była rozpoznawalna a w dodatku z chęcią otrzymywała zapomogi od duchowieństwa. Żal byłoby nie uczynić z niej popularnej i wyrazistej, kiedy była naprawdę aktywną malarką! 

       Józefa urodziła się w parafii Świętego Wincentego w Sewilli w 1630 roku. Była córką portugalskiego malarza Baltazara Gomes Figueira, co na start dawało jej ogromne szanse. Była również siostrzenicą Bernabé Ayala, hiszpańskiego malarza a także córką chrzestną Franciszka de Herrery starszego, czołowego sewilskiego malarza religijnego, kolekcjonera dzieł jak i założyciela Akademii Sztuk Pięknych w Sewilli. Jej sztuka wykazuje podobieństwo warsztatu ojca Portugalczyka jak i przedstawicieli szkoły sewilskiej.
W 1634 roku, 4 lata po narodzinach Józefy, z woli ojca, jej rodzina przeniosła się do Óbidos. Młoda Józefa edukację pobierała w klasztorze Augustynów Świętej Anny w Coimbrze, w którym zaczęła sztuki plastyczne- pierwsze jej prace datują na 1646 rok. Zajmowała się głównie rycinami przedstawiającymi świętych, ukazywała ich do połowy długości, a także osobliwymi scenami bogobojnymi. W tych dziełach widać silne powiązanie ze sztuką flamandzką i holenderską (malarze z Sewilli byli Caravaggionistami). Chętnie korzystała z ciepłych i ciemnych kolorów, również tworzyła kompozycję za pomocą gry światła. Jej znakiem idiosynkratycznym była przedstawiana przez nią twarz, wyglądająca jak twarz lalki oraz brwi w kształcie łuków. 

Józefa de Óbidos - Ekstaza Świętej Teresy z Ávili (1672),
Kościół Wniebowzięcia NMP w Cascais

Po opuszczeniu klasztoru nie przestała kontynuować malarstwa. Po zaledwie dziesięciu latach od opuszczenia nauk w klasztorze, w 1660 roku, jej sława docierała już do większych sfer, otrzymywała zamówienia na dzieła ołtarzowe jak i faworyzowaną w baroku martwą naturę. Niewątpliwie ulubioną przedstawianą przez nią postacią była święta Katarzyna. Jej pierwsze ryciny z 1646 roku były popiersiami świętej (obecnie znajdują się w Lizbonie- prywatna kolekcja). Ponadto pierwszym zamówieniem, które otrzymała, było pięć obrazów zdobiących ołtarz w kościele Santa Maria w Óbidos, miał ukazać niesamowitą ikonografię świętej Katarzyny oraz jej charakterystyczny żywot. Artystka zobrazowała jej ślub mistyczny i koronację. W górnych rogach ołtarza znajdują się dwie święte: kanonizowana już św. Teresa z Ávili i pokutnica Maria Magdalena.

Górna część ołtarza w kościele Santa Maria w Óbidos

  

Wokół pomnika męczennicy Katarzyny znajduje się dwupiętrowy ołtarz, składający się z 5 obrazów Józefy.

Czołowymi obrazami Józefy to martwe natury. Wszystkie charakteryzują się tenebryzmem, prawdopodobnie wyuczonym przez ojca. Najważniejszym i najbardziej znanym dziełem artystki jest Baranek paschalny (znajduje się w Walters Art Gallery), będący martwą naturą. Niestety uznanym został ponieważ przypominał dzieło Baranka Bożego de Zurbarána.

Józefa de Óbidos- Baranek Paschalny (1670- 1684)

Franciszek de Zurbarán Baranek Boży (1635- 1640), Muzeum w Prado

W dziełach Józefy często pojawiały się bukiety kwiatów. Ten pomysł czerpała z hiszpańskich obrazów jak również z świątecznych ołtarzy, które strojone były bukietami.

Józefa de Óbidos- Dzieciątko Jezus, Zbawiciel Świata (1673), Kościół Wniebowzięcia NMP w Cascais

Jej prace ołtarzowe nie należały do najlepszych. Być może brakowało jej czasu na pochłaniające ołtarze. Pomimo, że malowała obowiązywała ją również praca domowa: wychowywała siostrzenice, zajmowała się matką i umierającym ojcem. Czuła również większą swobodę malując luźniejsze i osobliwe sceny. Dlatego większym pożądaniem cieszyły się jej martwe natury czy intymne sceny religijne. Popis swoich umiejętności dawała w naturalistycznych detalach sukni, książkach czy biżuterii. Jej najlepszym scenom religijnym często towarzyszył blask palącej świecy. Jak na przykład wizerunek Marii Magdaleny, znajdujący się w Muzeum de Machado de Castro w Coimbrze,

Józefa de Óbidos- Święta Maria Magdalena (1650)

jak i obraz Świętej Rodziny, będący w Muzeum Regionalnym w Evorze. Wśród modlących się, Józefa i Marii, mały Jezus błogosławi posiłek. Artystka przedstawia tą scenę oczami malarza martwej natury.

Józefa de Óbidos- Święta Rodzina (1674)

       Wczesna sława malarki oraz jej status przyczyniły się do jej sławy w XVII i XVIII wieku. Niestety na początku dwudziestego wieku nastąpił spadek tej renomy. Do niedawna jej malarstwo było jedną niewiadomą lecz dzięki pomyślnej identyfikacji jej obrazów uzyskała zainteresowanie wiążące się z podziwem i szacunkiem. Józefa zmarła mając 54 lata w 1684 roku, została pochowana w kościele św. Piotra w Óbidos.

*Portugalski dokument, którego celem było stworzenie Rady, udzielającej miastom przywileje i regulującej granice